Το τέλος της Ευρώπης όπως την ξέραμε

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

«Η Ευρώπη αυταπατάται ότι διανύει τα δικά της Επιφάνεια», έγραφε το 2007 ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Αντερσον, επεξηγώντας: «Αντί να αποσύρεται στην ιστορική ασημαντότητα, ο Παλαιός Κόσμος αισθάνεται έτοιμος να αναλάβει έναν οικουμενικό ρόλο που δεν έπαιζε ούτε στο ζενίθ της παλιάς του δόξας». Την πνευματική αυτοϊκανοποίηση των ελίτ απηχούσε το πρόσφατο έργο ενός άλλου Βρετανού ιστορικού, του Τόνι Τζουντ, με τίτλο «Μεταπολεμικά:

Μια ιστορία της Ευρώπης από το 1945», το οποίο εξυμνούσε «την ανάδυση της Ευρώπης, στην αυγή του 21ου αιώνα, ως υποδείγματος των διεθνιστικών αρετών».

Τη στιγμή που η Αμερική του Μπους, με τον πόλεμο στο Ιράκ, τα σκάνδαλα τύπου Enroκαι τη διάρρηξη της φούσκας των νέων τεχνολογιών βρισκόταν στο ναδίρ της αξιοπιστίας της, ενώ το νεοπαγές ευρώ μεσουρανούσε, ήταν ισχυρός ο πειρασμός να πιστέψει κανείς, μαζί με τον γκουρού των Νέων Εργατικών Μαρκ Λέοναρντ, ότι «ο 21ος Αιώνας θα είναι Ευρωπαϊκός». Από κοντά και ο Γερμανός κοινωνιολόγος Ούλριχ Μπεκ διακήρυσσε: «Το σύνθημα του μέλλοντος θα είναι: Αμερική, κάνε πίσω! Η Ευρώπη επιστρέφει»! Κι ο εκδότης του γαλλικού, θεωρητικού περιοδικού Le Debat, Μαρσέλ Γκοσέ, εκτιμούσε: «Η πολιτική φόρμουλα με την οποία πρωτοπορούν οι Ευρωπαίοι θα αποτελέσει τελικά το μοντέλο για τα έθνη του κόσμου. Αυτό εμπεριέχεται στο γενετικό πρόγραμμα της Ε.Ε.».

Μοιάζει σαν να 'χουν περάσει αιώνες από εκείνη την εποχή που οι Ευρωπαίοι έβλεπαν στα ήρεμα νερά της λίμνης το πιο όμορφο πλάσμα του κόσμου. Μέσα σε τέσσερα χρόνια, με καταλύτη την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, ήρθαν τα πάνω - κάτω, έτσι που το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel να κυκλοφορεί με εξώφυλλο το φέρετρο του ευρώ, καλυμμένο με την ελληνική σημαία. Ο Σαρκοζί θεώρησε αναγκαίο να προειδοποιήσει ότι «χωρίς το ευρώ δεν υπάρχει Ευρώπη και χωρίς την Ευρώπη δεν υπάρχει ειρήνη». Ακόμη περισσότερο απαισιόδοξος, ο Βρετανός πρώην υπουργός Εξωτερικών Τζακ Στρο αναρωτήθηκε: «Αφού το ευρώ θα καταρρεύσει υπό τη σημερινή του μορφή δεν είναι καλύτερα αυτό να γίνει γρήγορα και όχι με έναν αργό θάνατο»;

Είναι αλήθεια ότι η διεθνής οικονομική κρίση δεν ξεκίνησε από την Ευρωζώνη, αλλά από τη Γουόλ Στριτ. Ωστόσο, οι διεθνείς κρίσεις μοιάζουν με τους σεισμούς: οι μεγαλύτερες καταστροφές δεν γίνονται κατ' ανάγκην γύρω από το επίκεντρο του σεισμού, αλλά στις περιοχές με τις πιο ευάλωτες κατασκευές. Η Ευρωζώνη αποδείχθηκε αδύνατος κρίκος, καθώς το κοινό νόμισμα, αντί να παίξει ρόλο αμορτισέρ, που θα απορροφούσε τους κραδασμούς, λειτούργησε ως ενισχυτής, μεγεθύνοντας σε ακρότατο βαθμό τις ανισότητες ανάμεσα στον γερμανικό «πυρήνα» και τη μεσογειακή «περιφέρεια». Σήμερα, οι δονήσεις αυτού του εκρηκτικού δίπολου έχουν ενισχυθεί τόσο πολύ, ώστε να το απειλούν άμεσα με διάρρηξη.

Η δαιμονοποίηση των «σπάταλων» περιφερειακών κρατών είναι μια βολική ερμηνεία της κρίσης από τους πιο δημαγωγικούς, λαϊκιστικούς κύκλους στον ευρωπαϊκό Βορρά, η οποία κατά περίεργο τρόπο μηρυκάζεται από κυβερνήσεις του δοκιμαζόμενου Νότου. Χθες ήμασταν οι βδελυροί χοίροι (PIGS), σήμερα υποβαθμιζόμαστε σε μικρόβια που απειλούν να προκαλέσουν «μόλυνση» (contagion). Οι συνειρμοί έρχονται αβίαστα: αν ο χοίρος έχει μικρές πιθανότητες να εμπνεύσει κάποιες συμπάθειες, τα μικρόβια μπορούν να εξοντωθούν χωρίς έλεος από τους θεράποντες ιατρούς ή τουλάχιστον να κρατηθούν μακριά από το υγιές ευρωπαϊκό σώμα με την επιβολή αυστηρής καραντίνας.

Αν όμως η μικρή Ελλάδα μπορεί να προξενήσει τέτοια «μόλυνση» στην Ευρώπη, μήπως κάτι δεν πάει καλά με το ανοσοποιητικό σύστημα της τελευταίας; Μήπως, με άλλα λόγια, η ελληνική κρίση χρέους δεν είναι η αιτία, παρά μόνο η αφορμή για να εκδηλωθεί μια πολύ βαθύτερη, συστημική κρίση της ΟΝΕ; Το ερώτημα αυτό θέτουν τελευταία ολοένα και περισσότερες φωνές στις ναυαρχίδες του ευρωπαϊκού και αμερικανικού Τύπου.

Γερμανογαλλικό πρόβλημα

«Η κρίση είναι στις Βρυξέλλες, όχι στην Αθήνα», είναι ο τίτλος άρθρου του Ζακ Αταλί στους New York Times της Κυριακής, 19 Ιουνίου. Ο πρώτος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανοικοδόμησης και Ανάπτυξης τονίζει με ωμό ρεαλισμό αυτό που ελάχιστοι Ελληνες πολιτικοί του κατεστημένου τολμούν να ψελλίσουν: «Η ελληνική χρηματοπιστωτική κρίση δεν είναι πλέον ούτε ελληνική ούτε χρηματοπιστωτική. Είναι πολιτική κρίση ολόκληρης της Ευρώπης. Η λύση της δεν είναι πλέον χρηματοπιστωτική, αλλά πολιτική. Δεν είναι πια ζήτημα των Αθηνών, αλλά των Βρυξελλών. Στην πραγματικότητα, είναι ένα γερμανογαλλικό, πάνω απ' όλα, πρόβλημα καθώς οι τράπεζές τους είναι οι περισσότερο εκτεθειμένες».

Την επομένη, ο Ιρβιν Στέλτσερ, πρώην διευθυντής επενδυτικής τράπεζας του Οίκου Ρότσιλντ, έγραφε στην Wall Street Journal ότι «πρέπει να σταματήσουμε να κουνάμε το δάχτυλό μας στην Ελλάδα, λες και είναι αυτή η εστία μιας πιθανής μόλυνσης». Ο Αμερικανός αναλυτής σημειώνει ότι αν το πρόβλημα ήταν περιορισμένο στην Ελλάδα, ή έστω στις περιφερειακές χώρες της Ε.Ε., η αντιμετώπισή του θα ήταν εύκολη.

Από την πλευρά του, ο Τίμοθι Γκάρτον Ας έγραφε στην El Pais της περασμένης Δευτέρας: «Δεν είναι μόνο η Ελλάδα… Η αγανάκτηση ξεχειλίζει, ο κόσμος έχει την αίσθηση ότι οι νέοι, οι φτωχοί και οι άνεργοι υποχρεώνονται να πληρώσουν το κόστος της έλλειψης διορατικότητας και του εγωισμού των πολιτικών και τραπεζιτών Γερμανίας και Γαλλίας». Ο Βρετανός ιστορικός υποστηρίζει ότι η διάσωση της Ευρωζώνης είναι δυνατή μόνο μέσω ενός πολιτικού σχεδίου μεταμόρφωσης της Ενωσης, κάτι που προϋποθέτει ριζική στροφή της Γερμανίας. Ευσεβείς πόθοι, θα έλεγε η συμπατριώτισσά του, Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία το 1993 προειδοποιούσε τους ευρωπαϊστές: «Δεν πετύχατε την αγκύρωση της Γερμανίας στην Ευρώπη, αλλά της Ευρώπης σε μια εκ νέου κυριαρχική, ενοποιημένη Γερμανία. Στο τέλος, φίλοι μου, θα δείτε ότι το κόλπο δεν δουλεύει»!